امروزه به دلیل پیشرفت فناوری، آگاهی افراد در زمینه های مختلف (من جمله جایگزین کردن مواد ارگانیک با مواد شیمیایی و غیرارگانیک) بسیار افزایش یافته است. برخی از این مواد طبیعی که در زندگی افراد بسیار نمود پیدا کرده، استفاده از روغن های گیاهی می باشد که جسم و روح انسان را شاداب و سالم نگه می دارند.
این روغن ها علاوه بر مصارف خوراکی و پخت و پز، در صنایع داروسازی، آرایشی، بهداشتی و حتی درمان انواع بیماری ها نظیر گوش درد، گرفتگی عروق و … نیز مورد استفاده قرار می گیرند.
اما بحثی که در اینجا مطرح است، فرآیند استخراج روغن از دانه های این گیاهان می باشد که در این مقاله به طور مفصل در مورد آن صحبت خواهیم کرد.
فرآیند روغن گیری
روغنگیری فرآیندی است که طی آن روغن از موادی همچون دانه ها، میوه ها، سبزیجات، گیاهان و حیوانات استخراج می شود. در این بین روغن های گیاهی از دانه های روغنی نظیر کنجد، زیتون، گردو، بادام، کانولا، کلزا، آفتابگردان و … بدست می آیند.
در گذشته عملیات استخراج روغن از دانه های گیاهی در خانه ها و با مشقت و سختی زیاد به روش های سنتی انجام می شد اما به مرور زمان با توجه به پیشرفت تکنولوژی، می شود گفت این روش تا حد زیادی منسوخ شده و جای خود را به روش های جدید و نوین صنعتی داده است که از دقت، سرعت و راندمان کار بسیار بالایی برخوردار هستند.
عوامل مؤثر در انتخاب روش روغن گیری
به طور کلی روش های روغنگیری به دو دسته سنتی و صنعتی تقسیم می شود که هر کدام دارای مزایا و معایب خاص خود هستند. به عنوان مثال روغن گیری به روش سنتی مزایایی همچون ساده و کم هزینه بودن، نیاز به نیروی انسانی کم و همچنین تولید روغن با کیفیت بالا را دارا می باشد اما در عوض تولید روغن کم، استریلیزه نبودن آن و زمان بر بودن این فرآیند، از جمله معایب آن محسوب می شود.
از طرفی روش صنعتی هم مزایایی همچون تولید روغن به مقدار زیاد، بهداشتی بودن آن و سریعتر و کارآمدتر بودن فرآیند تولید روغن را دارا می باشد اما در مقابل معایبی مانند کاهش کیفیت تولید روغن و همچنین نیاز به تجهیزات و ماشین آلات گران قیمت را نیز دارد.
بنابراین عوامل مختلفی در انتخاب روش های روغن گیری دخیل هستند که مهمترین آنها عبارتند از:
- نوع مواد اولیه روغنی
- میزان روغن موجود در مواد اولیه روغنی
- حجم تولید روغن مورد نظر
- کیفیت روغن مورد انتظار
انواع روش های روغن گیری
همانطور که اشاره شد روغن گیری به طور کلی به دو روش سنتی و صنعتی انجام می گیرد که روش سنتی روغن گیری هنوز هم در برخی از مناطق به دلیل ساده و کم هزینه بودن رایج است ولی این روش ممکن است از نظر بهداشتی چندان مطمئن نباشد.
اما روش صنعتی روغن گیری نسبت به روش سنتی پیشرفته تر و کارآمدتر است؛ به طوری که فرآیند استخراج روغن به کمک دستگاه های مخصوص انجام می شود که این عمل فرآیند روغن گیری و کیفیت نهایی روغن را افزایش خواهد داد.
الف) روش های روغن گیری سنتی
در زمان های گذشته افراد برای بدست آوردن روغن های مصرفی خود، با روش های مختلف اقدام به روغن گیری از دانه های روغنی نظیر زیتون، کنجد، گردو، کلزا، کانولا، آفتابگردان و … می کردند که هم اکنون نیز بعضی از تولیدکنندگان به منظور تهیه روغن های خود از این روش ها استفاده می کنند. البته به دلیل بکر بودن محصول نهایی در این نوع از روش و همچنین زحمت زیاد در استخراج روغن، معمولاً قیمت نهایی روغن های بدست آمده گران تر خواهند بود.
به هر حال توصیه ما به شما عزیزان عدم استفاده خوراکی از این نوع روغن های تولیدی به سبک سنتی می باشد، زیرا به دلیل استرلیزه نبودن دستگاه ها و ابزارآلات، در صورت مصرف امکان بروز مسمومیت و مشکلات دیگر برای فرد وجود دارد که سلامت او را به خطر خواهد انداخت. به یاد داشته باشید که روش انجام روغن گیری سنتی با توجه به مواد مورد نیاز برای روغن گیری، متفاوت خواهد بود اما در مجموع پایه و اساس یکسانی دارند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
روش های روغن گیری در منزل
به طور کلی روغن گیری در منزل به روش سنتی یا دستی به منظور استخراج روغن های موجود در برخی دانه ها و مغزیجات به ۳ صورت انجام می گیرد که به شما توصیه می کنیم برای استفاده خوراکی از این نوع روغن ها، حتماً قبل از مصرف عمل میکروب زدایی را بر روی آنها انجام دهید. اما در صورت عدم میکروب زدایی، توصیه می شود به منظور استعمال خارجی یا مصارف دیگر استفاده کنید.
۱ـ روش حرارت دادن
برای استخراج روغن دانه ها و مغزیجات ابتدا شما باید آنها را پاک کرده و داخل یک ظرف قرار دهید تا با حرارت کافی فرآیند برشته شدن آن را انجام دهید. سپس دانه های برشته شده را آنقدر با آسیاب پودر کنید که تبدیل به خمیر شود. در انتها هم خمیر حاصله را داخل صافی قرار دهید و با تحت فشار گذاشتن این خمیر، روغن موجود در آن را استخراج کنید.
۲ـ روش خیس کردن
برای استخراج روغن دانه ها و میوه ها ابتدا باید پس از تمیز کردن آنها را به مدت چند ساعت داخل ظرف آبی بگذارید تا خوب خیس بخورد. حال اگر آن مواد اولیه از نوع دانه باشد مثل کنجد، بعد از خیس خوردن، پوست های آن را از هم جدا کرده و با آسیاب تبدیل به خمیر کنید که با فشردن آن بتوان روغن دانه را استخراج کرد. اما اگر مواد اولیه از نوع میوه باشد مثل زیتون، بعد از خیس خوردن و آزاد شدن روغن آن، محلول را از یک فیلتر و صافی عبور می دهید تا روغن آن جدا شود.
به عنوان مثال برای تولید روغن نارگیل، پس از خرد کردن آن، مواد حاصل را با آب و کمی روغن فندق مخلوط می کنید و تا چند ساعت به حال خود باقی می گذارید. سپس محلول بدست آمده را از صافی رد می کنید و آن را برای ۲۴ ساعت در جایی بطور ساکن قرار می دهید.
در پایان لایه تشکیل شده بر سطح آن را جدا می کنید و با حرارت دادنِ یک ساعته محلول، روغن حاصله را مجدد از صافی رد می کنید.
۳ـ روش پرس کردن (پرس مکانیکی)
در این روش برای استخراج روغن دانه ها یا میوه ها ابتدا باید آنها را تمیز و خشک کنید تا هیچ هسته و رطوبتی نداشته باشند. سپس به کمک دستگاهی مثل آسیاب سنگی، آنها را خورد و خوردتر کنید تا در نهایت ماده خمیر شکلی بدست بیاید. در ادامه با قرار دادن خمیر بدست آمده در مخزن های سوراخ دار و استوانه ای شکل، آن را تحت فشار مضاعف قرار دهید تا عملیات استخراج روغن به درستی انجام شود.
در پایان روغن استخراج شده را از صافی رد کنید تا تفاله ای داخل روغن باقی نماند. البته این روش بیشتر به منظور روغن گیری از دانه های روغنی مانند کنجد، آفتابگردان و … کاربرد دارد.
ب) روش های روغن گیری صنعتی
امروزه برای تولید روغن از دانه ها و میوه های روغنی دستگاه های مختلفی در مقیاس های متفاوت، طراحی و تولید شده است که علاوه بر سرعت، راندمان کار را نیز بسیار بالا برده اند. به طور کلی اساس کار این دستگاه ها به دو روش پرس گرم و سرد می باشد که در ادامه توضیحاتی درباره هر یک از آنها ارائه خواهیم داد.
۴ـ روش پرس سرد
در حال حاضر یکی از بهترین روش های روغن گیری، تهیه روغن از دانه ها یا میوه های روغنی به روش پرس سرد می باشد که در بین مخاطبین از محبوبیت زیادی برخوردار است. در این روش که جزو روش های جدید و نوین در صنعت روغن گیری محسوب می شود، دانه ها را پس از تمیز کردن، بدون استفاده از حرارت داخل دستگاه پرس سرد قرار می دهید تا عملیات فشار و پرس دانه ها انجام گیرد.
در برخی دستگاه های روغن گیری پرس سرد، دمای اولیه دانه ها را به میزان ۴۰ درجه و در برخی دیگر به میزان ۵۰ درجه سانتیگراد می رسانند و سپس بقیه مراحل را دنبال می کنند. گفتنی است هر چقدر دمای اولیه دانه ها کمتر باشد، روغن بدست آمده از آن نیز از کیفیت بالاتری برخوردار خواهد بود. در انتها پس از تحت فشار قرار گرفتن دانه ها توسط دستگاه، روغن های موجود در دانه از آن استخراج شده و به قسمت بسته بندی محصولات منتقل می شود.
روغن بدست آمده از این روش دارای رنگی شفافی خواهد بود و از نظر حفظ ارزش مواد غذایی نیز در سطح بالایی از کیفیت قرار خواهد داشت، چراکه خواص غذایی و درمانی این روش نسبت به سایر روش های روغن گیری بیشتر می باشد. از نظر قیمت هم روغن های حاصله از روش پرس سرد برای مشتریان معقول و مقرون به صرفه می باشد.
۵ـ روش پرس گرم
یکی دیگر از روش های سریع و جذاب در صنعت روغن گیری، استفاده از دستگاه پرس گرم می باشد که بسیار پرکاربرد می باشد. در این روش از روغنگیری ابتدا باید دانه ها یا میوه های روغنی را تمیز کرده و سپس داخل دستگاه پرس گرم قرار دهید. در این مرحله نوبت به حرارت دادن دانه ها می شود که برای این کار شما باید دمای دستگاه را تا حدود ۱۰۰ درجه سانتیگراد افزایش دهید تا عملیات طبخ به درستی انجام گیرد.
قدم بعدی قرار دادن دانه ها تحت فشار و پرس دستگاه می باشد که با تصفیه کردن روغن بدست آمده، فرآیند روغن گیری به روش پرس گرم را به پایان می رسانید. به یاد داشته باشید هزینه روغن استخراج شده توسط دستگاه پرس گرم برای مشتریان، نسبت به دستگاه پرس سرد کمتر خواهد بود؛ و به دلیل همین صرفه اقتصادی، شاهد این هستیم که روز به روز به طرفداران استفاده از دستگاه پرس گرم افزوده می شود که تولیدکنندگان و کارخانجات تولید روغن از مهمترین آن افراد هستند.
به هر حال روش روغن گیری با دستگاه پرس گرم نسبت به روش پرس سرد، روغن بیشتری را از دانه ها استخراج می کند اما متأسفانه به دلیل حرارت زیاد بسیاری از خواص آن را نیز از بین خواهد برد.
۶ـ روش سانتریفیوژ
در این روش دانه ها یا میوه های روغنی را پس از پاک کردن، درون دستگاه سانتریفیوژ قرار می دهید. این دستگاه دانه ها را با سرعت زیاد می چرخاند تا روغن آنها به دلیل سبک تر بودن، در اثر این چرخش از دانه ها جدا شود.
۷ـ روش حلّال
در این روش دانه ها یا میوه های روغنی را پس از تمیز کردن در حلال های شیمیایی مانند هگزان یا اتیل استات مخلوط می کنید. سپس حلال را به وسیله صافی از روغن جدا می کنید. این روش از روغن گیری برای دانه های روغنی با روغن دهی کم مثل شاهدانه و کنجد بسیار کاربردی می باشد.
۸ـ روش استخراج با استفاده از امواج فراصوت
در این روش امواج فراصوت باعث شکستن پیوندهای مولکولی روغنی در دانه ها و میوه ها می شود و روغن را از آنها خارج می کند. این روش راندمان بالایی دارد و روغن تولیدی آن خالص و با کیفیت خواهد بود.
کلام پایانی
همانطور که مستحضرید روغن گیری فرآیندی است که طی آن روغن از مواد اولیه روغنی نظیر دانه ها و میوه های روغنی استخراج می شود. این فرآیند به دو روش کلی سنتی و صنعتی انجام می شود که روش سنتی معمولاً ساده و کم هزینه تر است، اما راندمان کار پایینی دارند که روغن تولیدی آنها به دلیل وجود میکروب ها ممکن است ناخالص باشند. در طرف مقابل روش صنعتی روغن گیری می باشد که راندمان بالایی دارد و روغن تولیدی از آن خالص و با کیفیت خواهد بود.
بنابراین در بین تمام روش های روغن گیری، روش مکانیکی، پرس سرد و پرس گرم جزو برترین ها محسوب می شوند اما باید بدانید که انتخاب روش مناسب برای روغن گیری، به عوامل مختلفی نظیر نوع ماده اولیه، میزان تولید مورد نیاز و کیفیت مورد نظر بستگی دارد.
بدون دیدگاه